
സഞ്ജയ ഉവാച ।
തം തഥാ കൃപയാവിഷ്ടമശ്രുപൂർണാകുലേക്ഷണം ।
വിഷീദന്തമിദം വാക്യമുവാച മധുസൂദനഃ ॥ 2-1 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
കുതസ്ത്വാ കശ്മലമിദം വിഷമേ സമുപസ്ഥിതം ।
അനാര്യജുഷ്ടമസ്വർഗ്യമകീർതികരമർജുന ॥ 2-2 ॥
ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ പാർഥ നൈതത്ത്വയ്യുപപദ്യതേ ।
ക്ഷുദ്രം ഹൃദയദൗർബല്യം ത്യക്ത്വോത്തിഷ്ഠ പരന്തപ ॥ 2-3 ॥
അർജുന ഉവാച ।
കഥം ഭീഷ്മമഹം സംഖ്യേ ദ്രോണം ച മധുസൂദന ।
ഇഷുഭിഃ പ്രതിയോത്സ്യാമി പൂജാർഹാവരിസൂദന ॥ 2-4 ॥
ഗുരൂനഹത്വാ ഹി മഹാനുഭാവാൻ
ശ്രേയോ ഭോക്തും ഭൈക്ഷ്യമപീഹ ലോകേ ।
ഹത്വാർഥകാമാംസ്തു ഗുരൂനിഹൈവ
ഭുഞ്ജീയ ഭോഗാൻ രുധിരപ്രദിഗ്ധാൻ ॥ 2-5 ॥
ന ചൈതദ്വിദ്മഃ കതരന്നോ ഗരീയോ
യദ്വാ ജയേമ യദി വാ നോ ജയേയുഃ ।
യാനേവ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമ-
സ്തേഽവസ്ഥിതാഃ പ്രമുഖേ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ ॥ 2-6 ॥
കാർപണ്യദോഷോപഹതസ്വഭാവഃ
പൃച്ഛാമി ത്വാം ധർമസമ്മൂഢചേതാഃ ।
യച്ഛ്രേയഃ സ്യാന്നിശ്ചിതം ബ്രൂഹി തന്മേ
ശിഷ്യസ്തേഽഹം ശാധി മാം ത്വാം പ്രപന്നം ॥ 2-7 ॥
ന ഹി പ്രപശ്യാമി മമാപനുദ്യാദ്
യച്ഛോകമുച്ഛോഷണമിന്ദ്രിയാണാം ।
അവാപ്യ ഭൂമാവസപത്നമൃദ്ധം
രാജ്യം സുരാണാമപി ചാധിപത്യം ॥ 2-8 ॥
സഞ്ജയ ഉവാച ।
ഏവമുക്ത്വാ ഹൃഷീകേശം ഗുഡാകേശഃ പരന്തപ ।
ന യോത്സ്യ ഇതി ഗോവിന്ദമുക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ ॥ 2-9 ॥
തമുവാച ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത ।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ വിഷീദന്തമിദം വചഃ ॥ 2-10 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
അശോച്യാനന്വശോചസ്ത്വം പ്രജ്ഞാവാദാംശ്ച ഭാഷസേ ।
ഗതാസൂനഗതാസൂംശ്ച നാനുശോചന്തി പണ്ഡിതാഃ ॥ 2-11 ॥
ന ത്വേവാഹം ജാതു നാസം ന ത്വം നേമേ ജനാധിപാഃ ।
ന ചൈവ ന ഭവിഷ്യാമഃ സർവേ വയമതഃ പരം ॥ 2-12 ॥
ദേഹിനോഽസ്മിന്യഥാ ദേഹേ കൗമാരം യൗവനം ജരാ ।
തഥാ ദേഹാന്തരപ്രാപ്തിർധീരസ്തത്ര ന മുഹ്യതി ॥ 2-13 ॥
മാത്രാസ്പർശാസ്തു കൗന്തേയ ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖദാഃ ।
ആഗമാപായിനോഽനിത്യാസ്താംസ്തിതിക്ഷസ്വ ഭാരത ॥ 2-14 ॥
യം ഹി ന വ്യഥയന്ത്യേതേ പുരുഷം പുരുഷർഷഭ ।
സമദുഃഖസുഖം ധീരം സോഽമൃതത്വായ കൽപതേ ॥ 2-15 ॥
നാസതോ വിദ്യതേ ഭാവോ നാഭാവോ വിദ്യതേ സതഃ ।
ഉഭയോരപി ദൃഷ്ടോഽന്തസ്ത്വനയോസ്തത്ത്വദർശിഭിഃ ॥ 2-16 ॥
അവിനാശി തു തദ്വിദ്ധി യേന സർവമിദം തതം ।
വിനാശമവ്യയസ്യാസ്യ ന കശ്ചിത്കർതുമർഹതി ॥ 2-17 ॥
അന്തവന്ത ഇമേ ദേഹാ നിത്യസ്യോക്താഃ ശരീരിണഃ ।
അനാശിനോഽപ്രമേയസ്യ തസ്മാദ്യുധ്യസ്വ ഭാരത ॥ 2-18 ॥
യ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യശ്ചൈനം മന്യതേ ഹതം ।
ഉഭൗ തൗ ന വിജാനീതോ നായം ഹന്തി ന ഹന്യതേ ॥ 2-19 ॥
ന ജായതേ മ്രിയതേ വാ കദാചിൻ
നായം ഭൂത്വാ ഭവിതാ വാ ന ഭൂയഃ ।
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വതോഽയം പുരാണോ
ന ഹന്യതേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ ॥ 2-20 ॥
വേദാവിനാശിനം നിത്യം യ ഏനമജമവ്യയം ।
കഥം സ പുരുഷഃ പാർഥ കം ഘാതയതി ഹന്തി കം ॥ 2-21 ॥
വാസാംസി ജീർണാനി യഥാ വിഹായ
നവാനി ഗൃഹ്ണാതി നരോഽപരാണി ।
തഥാ ശരീരാണി വിഹായ ജീർണാ-
ന്യന്യാനി സംയാതി നവാനി ദേഹീ ॥ 2-22 ॥
നൈനം ഛിന്ദന്തി ശസ്ത്രാണി നൈനം ദഹതി പാവകഃ ।
ന ചൈനം ക്ലേദയന്ത്യാപോ ന ശോഷയതി മാരുതഃ ॥ 2-23 ॥
അച്ഛേദ്യോഽയമദാഹ്യോഽയമക്ലേദ്യോഽശോഷ്യ ഏവ ച ।
നിത്യഃ സർവഗതഃ സ്ഥാണുരചലോഽയം സനാതനഃ ॥ 2-24 ॥
അവ്യക്തോഽയമചിന്ത്യോഽയമവികാര്യോഽയമുച്യതേ ।
തസ്മാദേവം വിദിത്വൈനം നാനുശോചിതുമർഹസി ॥ 2-25 ॥
അഥ ചൈനം നിത്യജാതം നിത്യം വാ മന്യസേ മൃതം ।
തഥാപി ത്വം മഹാബാഹോ നൈവം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-26 ॥
ജാതസ്യ ഹി ധ്രുവോ മൃത്യുർധ്രുവം ജന്മ മൃതസ്യ ച ।
തസ്മാദപരിഹാര്യേഽർഥേ ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-27 ॥
അവ്യക്താദീനി ഭൂതാനി വ്യക്തമധ്യാനി ഭാരത ।
അവ്യക്തനിധനാന്യേവ തത്ര കാ പരിദേവനാ ॥ 2-28 ॥
ആശ്ചര്യവത്പശ്യതി കശ്ചിദേന-
മാശ്ചര്യവദ്വദതി തഥൈവ ചാന്യഃ ।
ആശ്ചര്യവച്ചൈനമന്യഃ ശൃണോതി
ശ്രുത്വാപ്യേനം വേദ ന ചൈവ കശ്ചിത് ॥ 2-29 ॥
ദേഹീ നിത്യമവധ്യോഽയം ദേഹേ സർവസ്യ ഭാരത ।
തസ്മാത്സർവാണി ഭൂതാനി ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 2-30 ॥
സ്വധർമമപി ചാവേക്ഷ്യ ന വികമ്പിതുമർഹസി ।
ധർമ്യാദ്ധി യുദ്ധാച്ഛ്രേയോഽന്യത്ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ ॥ 2-31 ॥
യദൃച്ഛയാ ചോപപന്നം സ്വർഗദ്വാരമപാവൃതം ।
സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ പാർഥ ലഭന്തേ യുദ്ധമീദൃശം ॥ 2-32 ॥
അഥ ചേത്ത്വമിമം ധർമ്യം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി ।
തതഃ സ്വധർമം കീർതിം ച ഹിത്വാ പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 2-33 ॥
അകീർതിം ചാപി ഭൂതാനി കഥയിഷ്യന്തി തേഽവ്യയാം ।
സംഭാവിതസ്യ ചാകീർതിർമരണാദതിരിച്യതേ ॥ 2-34 ॥
ഭയാദ്രണാദുപരതം മംസ്യന്തേ ത്വാം മഹാരഥാഃ ।
യേഷാം ച ത്വം ബഹുമതോ ഭൂത്വാ യാസ്യസി ലാഘവം ॥ 2-35 ॥
അവാച്യവാദാംശ്ച ബഹൂന്വദിഷ്യന്തി തവാഹിതാഃ ।
നിന്ദന്തസ്തവ സാമർഥ്യം തതോ ദുഃഖതരം നു കിം ॥ 2-36 ॥
ഹതോ വാ പ്രാപ്സ്യസി സ്വർഗം ജിത്വാ വാ ഭോക്ഷ്യസേ മഹീം ।
തസ്മാദുത്തിഷ്ഠ കൗന്തേയ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ ॥ 2-37 ॥
സുഖദുഃഖേ സമേ കൃത്വാ ലാഭാലാഭൗ ജയാജയൗ ।
തതോ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ നൈവം പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 2-38 ॥
ഏഷാ തേഽഭിഹിതാ സാംഖ്യേ ബുദ്ധിര്യോഗേ ത്വിമാം ശൃണു ।
ബുദ്ധ്യാ യുക്തോ യയാ പാർഥ കർമബന്ധം പ്രഹാസ്യസി ॥ 2-39 ॥
നേഹാഭിക്രമനാശോഽസ്തി പ്രത്യവായോ ന വിദ്യതേ ।
സ്വൽപമപ്യസ്യ ധർമസ്യ ത്രായതേ മഹതോ ഭയാത് ॥ 2-40 ॥
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിരേകേഹ കുരുനന്ദന ।
ബഹുശാഖാ ഹ്യനന്താശ്ച ബുദ്ധയോഽവ്യവസായിനാം ॥ 2-41 ॥
യാമിമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്ത്യവിപശ്ചിതഃ ।
വേദവാദരതാഃ പാർഥ നാന്യദസ്തീതി വാദിനഃ ॥ 2-42 ॥
കാമാത്മാനഃ സ്വർഗപരാ ജന്മകർമഫലപ്രദാം ।
ക്രിയാവിശേഷബഹുലാം ഭോഗൈശ്വര്യഗതിം പ്രതി ॥ 2-43 ॥
ഭോഗൈശ്വര്യപ്രസക്താനാം തയാപഹൃതചേതസാം ।
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിഃ സമാധൗ ന വിധീയതേ ॥ 2-44 ॥
ത്രൈഗുണ്യവിഷയാ വേദാ നിസ്ത്രൈഗുണ്യോ ഭവാർജുന ।
നിർദ്വന്ദ്വോ നിത്യസത്ത്വസ്ഥോ നിര്യോഗക്ഷേമ ആത്മവാൻ ॥ 2-45 ॥
യാവാനർഥ ഉദപാനേ സർവതഃ സമ്പ്ലുതോദകേ ।
താവാൻസർവേഷു വേദേഷു ബ്രാഹ്മണസ്യ വിജാനതഃ ॥ 2-46 ॥
കർമണ്യേവാധികാരസ്തേ മാ ഫലേഷു കദാചന ।
മാ കർമഫലഹേതുർഭൂർമാ തേ സംഗോഽസ്ത്വകർമണി ॥ 2-47 ॥
യോഗസ്ഥഃ കുരു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ധനഞ്ജയ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോഃ സമോ ഭൂത്വാ സമത്വം യോഗ ഉച്യതേ ॥ 2-48 ॥
ദൂരേണ ഹ്യവരം കർമ ബുദ്ധിയോഗാദ്ധനഞ്ജയ ।
ബുദ്ധൗ ശരണമന്വിച്ഛ കൃപണാഃ ഫലഹേതവഃ ॥ 2-49 ॥
ബുദ്ധിയുക്തോ ജഹാതീഹ ഉഭേ സുകൃതദുഷ്കൃതേ ।
തസ്മാദ്യോഗായ യുജ്യസ്വ യോഗഃ കർമസു കൗശലം ॥ 2-50 ॥
കർമജം ബുദ്ധിയുക്താ ഹി ഫലം ത്യക്ത്വാ മനീഷിണഃ ।
ജന്മബന്ധവിനിർമുക്താഃ പദം ഗച്ഛന്ത്യനാമയം ॥ 2-51 ॥
യദാ തേ മോഹകലിലം ബുദ്ധിർവ്യതിതരിഷ്യതി ।
തദാ ഗന്താസി നിർവേദം ശ്രോതവ്യസ്യ ശ്രുതസ്യ ച ॥ 2-52 ॥
ശ്രുതിവിപ്രതിപന്നാ തേ യദാ സ്ഥാസ്യതി നിശ്ചലാ ।
സമാധാവചലാ ബുദ്ധിസ്തദാ യോഗമവാപ്സ്യസി ॥ 2-53 ॥
അർജുന ഉവാച ।
സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ സമാധിസ്ഥസ്യ കേശവ ।
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത കിമാസീത വ്രജേത കിം ॥ 2-54 ॥
ശ്രീഭഗവാനുവാച ।
പ്രജഹാതി യദാ കാമാൻസർവാൻപാർഥ മനോഗതാൻ ।
ആത്മന്യേവാത്മനാ തുഷ്ടഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്തദോച്യതേ ॥ 2-55 ॥
ദുഃഖേഷ്വനുദ്വിഗ്നമനാഃ സുഖേഷു വിഗതസ്പൃഹഃ ।
വീതരാഗഭയക്രോധഃ സ്ഥിതധീർമുനിരുച്യതേ ॥ 2-56 ॥
യഃ സർവത്രാനഭിസ്നേഹസ്തത്തത്പ്രാപ്യ ശുഭാശുഭം ।
നാഭിനന്ദതി ന ദ്വേഷ്ടി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-57 ॥
യദാ സംഹരതേ ചായം കൂർമോഽംഗാനീവ സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-58 ॥
വിഷയാ വിനിവർതന്തേ നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ ।
രസവർജം രസോഽപ്യസ്യ പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവർതതേ ॥ 2-59 ॥
യതതോ ഹ്യപി കൗന്തേയ പുരുഷസ്യ വിപശ്ചിതഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണി പ്രമാഥീനി ഹരന്തി പ്രസഭം മനഃ ॥ 2-60 ॥
താനി സർവാണി സംയമ്യ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ।
വശേ ഹി യസ്യേന്ദ്രിയാണി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-61 ॥
ധ്യായതോ വിഷയാൻപുംസഃ സംഗസ്തേഷൂപജായതേ ।
സംഗാത്സഞ്ജായതേ കാമഃ കാമാത്ക്രോധോഽഭിജായതേ ॥ 2-62 ॥
ക്രോധാദ്ഭവതി സമ്മോഹഃ സമ്മോഹാത്സ്മൃതിവിഭ്രമഃ ।
സ്മൃതിഭ്രംശാദ് ബുദ്ധിനാശോ ബുദ്ധിനാശാത്പ്രണശ്യതി ॥ 2-63 ॥
രാഗദ്വേഷവിമുക്തൈസ്തു വിഷയാനിന്ദ്രിയൈശ്ചരൻ । orവിയുക്തൈസ്തു
ആത്മവശ്യൈർവിധേയാത്മാ പ്രസാദമധിഗച്ഛതി ॥ 2-64 ॥
പ്രസാദേ സർവദുഃഖാനാം ഹാനിരസ്യോപജായതേ ।
പ്രസന്നചേതസോ ഹ്യാശു ബുദ്ധിഃ പര്യവതിഷ്ഠതേ ॥ 2-65 ॥
നാസ്തി ബുദ്ധിരയുക്തസ്യ ന ചായുക്തസ്യ ഭാവനാ ।
ന ചാഭാവയതഃ ശാന്തിരശാന്തസ്യ കുതഃ സുഖം ॥ 2-66 ॥
ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി ചരതാം യന്മനോഽനുവിധീയതേ ।
തദസ്യ ഹരതി പ്രജ്ഞാം വായുർനാവമിവാംഭസി ॥ 2-67 ॥
തസ്മാദ്യസ്യ മഹാബാഹോ നിഗൃഹീതാനി സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 2-68 ॥
യാ നിശാ സർവഭൂതാനാം തസ്യാം ജാഗർതി സംയമീ ।
യസ്യാം ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതോ മുനേഃ ॥ 2-69 ॥
ആപൂര്യമാണമചലപ്രതിഷ്ഠം
സമുദ്രമാപഃ പ്രവിശന്തി യദ്വത് ।
തദ്വത്കാമാ യം പ്രവിശന്തി സർവേ
സ ശാന്തിമാപ്നോതി ന കാമകാമീ ॥ 2-70 ॥
വിഹായ കാമാന്യഃ സർവാൻപുമാംശ്ചരതി നിഃസ്പൃഹഃ ।
നിർമമോ നിരഹങ്കാരഃ സ ശാന്തിമധിഗച്ഛതി ॥ 2-71 ॥
ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ പാർഥ നൈനാം പ്രാപ്യ വിമുഹ്യതി ।
സ്ഥിത്വാസ്യാമന്തകാലേഽപി ബ്രഹ്മനിർവാണമൃച്ഛതി ॥ 2-72 ॥
ഓം തത്സദിതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു
ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ
സാംഖ്യയോഗോ നാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 2 ॥